Αυτό το βιβλίο έχει την αρχή του σε ένα τηλεφώνημα. «Ενα τηλεφώνημα και μια πρόσκληση σε συνάντηση που έλαβα με πραγματική έκπληξη», σχολιάζει ο Δημήτρης Τσίτουρας. Η συζήτηση έχει ως αφορμή την πρόσφατη έκδοση από το Αρχείο Θηραϊκών Μελετών, Συλλογή Δημήτρη Τσίτουρα ενός πλούσιου φωτογραφικού τόμου με τίτλο «Σπύρος Μελετζής. Σαντορίνη». Ξεφυλλίζοντας συναντάμε μια διαφορετική Σαντορίνη: Είναι ασπρόμαυρη, αλώβητη από τον τουρισμό, με τις μοναδικές κυκλαδίτικες γεωμετρίες της να μαγνητίζουν τον φωτογραφικό φακό, όπως και ο μόχθος των ανθρώπων στα ορυχεία ή στην ανοικοδόμηση του νησιού μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1956.

Η συνάντηση του Δημήτρη Τσίτουρα με τον Σπύρο Μελετζή, τον «επικό φωτογράφο της Ελλάδας του 20ού αιώνα» όπως τον ονομάζει, έγινε το απόγευμα της 28ης Μαρτίου 1987. «Ηταν ένα πραγματικά ανοιξιάτικο απόγευμα», θυμάται ο κ. Τσίτουρας. «Ο Σπύρος Μελετζής ήταν τότε 81 ετών, και τα πλούσια κάτασπρα μαλλιά τού προσέδιδαν μια σεβάσμια φυσιογνωμία». Η γνωριμία κατέληξε σε μια δωρεά που είχε ως έναυσμα την αγάπη και των δύο για τη Σαντορίνη. «Ηταν πέντε άλμπουμ μαζί με ένα κουτί της Agfa με λίγες φωτογραφίες. Ωστόσο, δεν προλάβαμε να δημιουργήσουμε μια πιο προσωπική σχέση μεταξύ μας», λέει ο ίδιος. 

Τέσσερα άλμπουμ

i-santorini-tis-fysis-tis-istorias-ton-anthropon0
Κάποιες από τις φωτογραφίες του Σπύρου Μελετζή που παρουσιάζονται στην έκδοση είχαν τυπωθεί σε ασπρόμαυρες καρτ ποστάλ της εποχής.

Τα τέσσερα από εκείνα τα άλμπουμ αναφέρονταν γενικά στη Σαντορίνη και το ένα στην ανασκαφή του Ακρωτηρίου από τον καθηγητή Σπύρο Μαρινάτο, με ημερομηνία 1970. Το κουτί της Agfa περιείχε κυρίως φωτογραφίες της Βλυχάδας με λεπτομέρειες των βράχων όπως σμιλεύτηκαν από τα γεωλογικά φαινόμενα, τα κύματα και τον άνεμο, ιδανικό θέμα για ένα «μάστορα» της ασπρόμαυρης εικόνας όπως ο Μελετζής. Συνολικά ήταν περισσότερες από 500 φωτογραφίες, που για τις ανάγκες του τόμου-λευκώματος που πλέον έχουμε στα χέρια μας χωρίστηκαν σε 4 θεματικές ενότητες: τα ορυχεία θηραϊκής γης, την ανοικοδόμηση των μετασεισμικών οικισμών του 1956, την ανασκαφή του μινωικού οικισμού του Ακρωτηρίου και τα τοπία-συνθέσεις βράχων της Βλυχάδας.ADVERTISING

Τυπώματα του φωτογράφου

«Η έκδοση του βιβλίου στηρίχθηκε στις φωτογραφίες που μου παραδόθηκαν και είναι τυπώματα του ίδιου του φωτογράφου, γι’ αυτό και οι διαφορετικές φωτοσκιάσεις», εξηγεί ο κ. Τσίτουρας. Το αποτέλεσμα της συγκεκριμένης εκδοτικής προσπάθειας έχει διπλό ενδιαφέρον – ιστορικό και καλλιτεχνικό. Αφενός πρόκειται για μια βιβλιογραφική κατάθεση σπάνιου οπτικού υλικού, που είναι πολύτιμο για τη μελέτη του παρελθόντος της Σαντορίνης. Αφετέρου μεταφέρει αυτούσιο το βλέμμα του φωτογράφου, την ποιότητα του έργου του και την ιδιαίτερη οπτική του. Τα επιστημονικά κείμενα που μας εισάγουν σε κάθε θεματική ενότητα τεκμηριώνουν την έκδοση, ενώ ο αναγνώστης θα βρει επίσης ένα εκτενές βιογραφικό του Σπύρου Μελετζή με την υπογραφή του ιστορικού φωτογραφίας Αλκη Ξανθάκη. 

i-santorini-tis-fysis-tis-istorias-ton-anthropon2
Φωτογραφίζοντας τα εντυπωσιακά ευρήματα της ανασκαφής του μινωικού οικισμού του Ακρωτηρίου, το 1970.

«Οι φωτογραφίες του σπουδαίου Σπύρου Μελετζή είναι ένα μοναδικό τεκμήριο της σύγχρονης ιστορίας της Θήρας, με λεπτομερή απεικόνιση της διαδικασίας εξόρυξης. Αποτελούν έως σήμερα τη μοναδική καταγραφή που έχει βρεθεί από τα ορυχεία θηραϊκής γης, όπου παρουσιάζεται με τον πιο γλαφυρό τρόπο ο μόχθος των Θηραίων για να επιβιώσουν σε ιδιαίτερα δύσκολες εποχές», γράφουν στο αναλυτικό κείμενό τους για την ενότητα των «Ορυχείων» ο αρχαιολόγος Λευτέρης Ζώρζος και η αρχιτέκτων Νίνα Γεωργιάδου. Οι φωτογραφίες των ορυχείων αποτυπώνουν με προσοχή τη δουλειά των εργατών στην τέταρτη σκάλα νότια από τα Φηρά. Κυρίως ανθρωποκεντρική –αν και υπάρχουν αρκετά αρχιτεκτονικά σχέδια– είναι επίσης η φωτογραφική προσέγγιση του έργου αποκατάστασης των σεισμοπλήκτων του νησιού, «προσπάθεια που αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές προτάσεις οργανωμένης πολεοδομικής παρέμβασης στα ελληνικά χρονικά», όπως σχολιάζει η αρχιτέκτων Βούλα Διδώνη-Μποζινέκη προλογίζοντας την ενότητα «Οι μετασεισμικοί οικισμοί του 1956. Ανοικοδόμηση – τοπικότητα και μοντέρνο κίνημα».  

i-santorini-tis-fysis-tis-istorias-ton-anthropon4
Πορτρέτο του καθηγητή Σπυρίδωνος Μαρινάτου από την ανασκαφή στο Ακρωτήρι.

Οσο για τη Ναννώ Μαρινάτου, καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι, με το βιωματικό κείμενό της για την ενότητα «Σπυρίδων Μαρινάτος, Σπύρος Μελετζής» μας προσφέρει μια σημαντική αποτίμηση των φωτογραφιών του οικισμού του Ακρωτηρίου, που για πρώτη φορά δημοσιεύονται εδώ ως ενιαίο σύνολο. Ανατρέχει στην ιστορία εκείνης της φωτογράφισης, αλλά δεν παραλείπει να προσθέσει πως το υλικό περιέχει «μερικά πορτρέτα του ανασκαφέα που εκφράζουν την προσωπικότητα του Μαρινάτου». «Και αυτό νομίζω ότι είναι το χαρακτηριστικό του μεγάλου φωτογράφου: η απόδοση του χαρακτήρα πίσω από το πρόσωπο», προσθέτει.

i-santorini-tis-fysis-tis-istorias-ton-anthropon6
Τα ορυχεία θηραϊκής γης αποτελούν μοναδικό κομμάτι της κοινωνικής και βιομηχανικής ιστορίας της Θήρας.

Πηγή: kathimerini.gr